Aztek Mitolojisi Sözlüğü M – Z
Hazırlayan: Özhan Öztürk
Aztek Mitolojisi Sözlüğü adlı aşağıdaki kısa sözlük çalışmamda Aztek Mitolojisi, Aztek Dini, Aztek tanrı, tanrıça ve doğaüstü yaratıkları konulu M – Z harfleri arasındaki maddeler alfabetik olarak sunulmuştur.
MALİNALKSOKHİ Savaş ve güneş tanrısı Huitzilopokhtli’nin büyücü olan kız kardeşinin adı olup, zehirli yılan ve böcek ısırmalarını tedavi edebilmektedir.
MAYAUEL 400 memeli gök ve yer tanrıçasının adı olup, yıldızları emzirdiğine
inanılmakta ve sarhoşluk ile ilişkilendirilmekteydi. 400 sarhoşluk tanrısının anası olan tanrıça yılan ve kaplumbağalarla dolu bir tahta çıplak otururken müritlerine fermente agave bitkisinden yapılan pulque (Ometochtli) adlı alkollü içeceği ikram ederken tasvir edilmektedir. Bir söylenceye göre Quetzalkoatl tarafından gökyüzünden kaçırılan tanrıça karanlık iblislerince parçalara ayrılmış, cesedindeki kemiklerden yeryüzünün ilk agave bitkisi filizlenmiştir. Bir başka söylenceye göre Mayauel, Ehekatl’ın karısı Mayahuel olmayıp, sıradan bir çiftçinin karısıydı. Bir fareyi kovalarken hayvanın bir bitkiyi yiyince sarhoş olduğunu görerek içkiyi bulmuşsa da hilebaz tanrı Tezkatlipoka tarafından öldürülmüştür.
MEKSTLİ Huitzilopokhtli adıyla da bilinen bir zamanlar yüzlerce insanın uğruna kurban edildiği savaş ve fırtına tanrısının adıdır.
METZLİ Ay tanrı veya tanrıçası olup, gece ile ilişkilendirilmekteydi. Yohaultiketl, Koyolxauhqui ve Tekkiztekatl ile ilişkilendirilen tanrı gündüz ateş yakarak kendisi ve Nanahuatzin’in yanmasına sebep olmuş ama bu sırada güneş oluşmuştur. Bir yoruma göre ayın dişil formu Metzli, eril formu ise Tekkiztekatl olarak gösterilmekteydi.
MİKTEKAKİHUATL Kötü ruhların can sıkıntısı içinde ikamet ettiği Öteki dünyanın dokuz nehrinin yönetici olan tanrıçanın adı olup, yüz yerinde kafatası kemikleri bulunmaktadır. Aztek yaratılış söylencesinde Aztlan’dan kayıklarla ayrılmayı başaran 5 kabilenin sığındığı Khikomoztok olarak bilinen 7 odalı mağara ile ilişkili olduğu sanılmaktadır.
MİKTLANTEKUHTLİ Cehennemin en alt tabakası Miktlan’ın (Miktlankalko) efendisi
ölüm tanrısının adı olup, burayı karısı Miktekakihuatl ile birlikte yönetmektedir. Miktlantekuhtli ölü ruhları yutmaya hazır bir canavar gibi ağzı açık kafatası formunda tasvir edilmekle birlikte baykuş ile de ilişkilendirilmiştir. Aztek yaratıcı tanrısı hilebaz Tezkatlipoka’nın görünümlerinden birisi olduğu sanılan tanrı Tzontemok adıyla da bilinmekte, kuzey yönünün koruyucusu kabul edilmekteydi. Tenokhtitlan Büyük Tapınağı’nın kuzeyindeki kartal kapısında 2 toprak heykeli bulunan Miktlantekuhtli tapınımlarında insan kurban edilmenin ötesinde insan eti yendiği bilinmektedir. Bir söylenceye göre Quetzalkoatl ve Xolotl diğer tanrılar tarafından atalarının kemiklerini çalmaları için yeraltına Miktlantekuhtli’nin yanına gönderilmişlerse de dönüş yolunca Quetzalkoatl kemikleri yere düşürüp kırınca bu parçalardan insanoğlunu yaratmışlardır.
MİXKOATL Av ve savaş tanrısının adı olup, ana tanrıça Kihuakoatl’un oğlu,
Kuetzalkoatl’ın (Ksokhikuetzal’dan) ve Huitzilopokhtli’nin (Koatlikuedan) babasıdır. Adı Aztek dilinde “bulut yılanı” anlamına gelen Mixkoatl veya İztak Mixkoatl (Beyaz bulut yılanı) Yemaxtli, Yoamaxtli olarak da bilinmekte ve genellikle düzenbazı yaratıcı tanrı Tezkatlipoka ile karıştırılmaktadır. Uğruna insan kurban edilen, Samanyolu ve kutup yıldızı ile ilişkilendirilen Mixkoatl günümüzde Meksika’da yaşayan Otomi halkının ve Çiçimek halkının soyundan geldiğini iddia eden pek çok kabilenin koruyucu tanrısıdır. Mixkoatl, Aztek panteonunda Huitzilopokhtli’ye kıyasla daha önemsiz bir tanrı olarak görülmesine karşın, Huejotzingo ve Tlaxkala’da Kamaxtli adıyla bilinen en önemli tanrıydı. İspanyol keşiş Fray Diego Durán’ın 1576 tarihli Tanrılar ve Ayinleri adlı çalışmasında Mixkoatl’ın avcılığı keşfedip insanlığa armağan ettiği belirtilmektedir. Uzun saçlı, kara gözlü, tüylü bir başlık giyen tanrı bir elinde yiyecek sepeti ötekinde ok ve yay tutarken tasvir edilmekteydi.
NAGUAL Kendini sihirle hayvan formuna (eşek, hindi, köpek, jaguar, dağ arslanı) dönüştürebilen insanlara verilen isimdir. Hayvana dönüşen insanlara ilişkin tasvirler Nagual kültünün Olmekler gibi en eski şamanist Amerika kültürlerinde varlığını sürdürdüğü bilinmekte olup günümüzde bölge halklarının folklorun da varlığını sürdürmeye devam etmektedir. İnsanların bazen rüyalarında kendi Naguallarını gördüklerine, tanrıların bile kendi nagualları olduğuna inanılmaktaydı. Örneğin Huitzilopokhtli’nin nagualı sinek kuşu, Quetzalkoatl’ın ise tüylü bir yılandı.
NANAHUATZİN Güneşin parlaklığını sürdürebilmesi uğruna kendisini ateşe kurban edenlerin tanrısı olup, adı “yaralarla dolu” anlamına gelmekteydi. Nanahuatl veya Nanahuatzin, İtzpapalotl ile Kuzkamiahu veya Tonan’ın oğlu olmasına karşın Piltzintekuhtli ile Xokhiquetzal tarafından evlat edinilmişti. Borgia kodexinde ateşten doğan adam formunda tasvir edilen tanrı yamyamlıkla da ilişkilendirilmiştir.
NATA ile NENA Karı-koca kültürel kahramanların adı olup, Tezkatlipoka (veya Titlakahuan) kendisini gelen sel tufanı konusunda Nata’yı uyarıp bir tekne inşa etmesini istemiştir. Bkz. Nuh
OK Kuetzalkoatl ve Mikskoatl ile özdeşleştirilmektedir.
OMAKATL Zenginlerce tapınılıp, onuruna ziyafetler verilen neşe, mutluluk ve festival tanrısının adı olup, yaratıcı tanrı Tezkatlipoka’nın görünümlerinden birisidir. Fray Bernardino de Sahagun’un Historia general de las cosas de Nueva España (1570–1582) adlı çalışmasında onuruna verilen festivaller hakkında detaylı bilgi verilmiştir.
OMEKİHAUATL Yaratıcı tanrıçanın adı olup yaratıcı tanrı Ometekuhtli’nin karısıdır. Doğurduğu obsidyen bıçak yeryüzüne düşünce kırılmış ve ortaya 1600 tanrı çıkmıştır. Mayalar tarafından İx Khebel Yax adıyla bilinen tanrıça Popol Vu’da Alom ve Xmukane adlarıyla anılmıştır.
OMETEOTL Aztek panteonundaki en önemli tanrısı olan kendini yoktan var eden yaratıcı ateş tanrı olup, Tloque Nahuaque, Ometeotl veya Kitlatonak adlarıyla da bilinmekteydi. Ometeotl, eril Ometekuhtli ile dişi Omekihuatl adlı iki görünüme sahip olduğu Ometekuhtli’nin karısı Omekhihuath’tan 1600 çocuğu doğmuş olup bunlar yeryüzünün ilk sakinleri olmuştur. Ayrıca çiftin mavi Huitzilopokhtli, beyaz Quetzalkoatl, siyah Tezkatlipoka ve kırmızı Xipe-Totek adlı dört tanrı oğlu olmuştur ki bu çocuklar Tezkatlipoka adıyla da bilinmektedir. Her şeyin kaynağı kabul edilen tanrının Maya karşılığı Hunab Ku’dur.
OPOKHTLİ Balıkçılık, avcılık ve ağla kuş avlama tanrısı olup, olta ve zıpkını onun icat ettiğine inanılmaktadır. Başı gül formunda taç ve kuş tüyleri ile süslü, beyaz sandaletli çıplak siyah tenli bir adam formunda tasvir edilen tanrı sol elinde kırmızı bir kalkan ile dört taç yapraklı beyaz çiçek sağ elinde ise bir kupa taşımaktaydı. Tenokhtitlan döneminden beri var olan tanrı sonradan Huitzilopokhtli ile birleştirilmiştir.
PATEKATL Şifa ve bereket tanrısının adı olup, Mayahuel’in kocası Kentzon Totohin’in babasıdır.
PAYNAL Fray Bernardino de Sahagún’un Yeni İspanya Tarihi adlı çalışmasında (1570–1582) bahsi geçen Tenokhtitlan şehrinin en büyük tanrısı Huitzilopokhtli’nin habercisinin olup, Paynalton (Küçük Paynal) olarak da bilinmekteydi.
PİLTZİNTEKUHTLİ Doğan güneş ve şifa tanrısı olup, adı “Genç Prens” anlamına gelmekte Tonatiuh ile ilişkilendirilmekteydi. Günün üçüncü saatinin efendisi olan tanrı ilk insan çifti Oxomoko ile Kipaktonal’ın oğlu kabul edilmekteydi.
POPOKATETEPETL Meksika’nın iki ünlü yanardağı Popokatépetl ve İztakkihuatl’ın oluşumunu açıklamaya yönelik bir Aztek efsanesinin kahramanlarından birisidir. Popokatepetl, imparatorun güzel kızı İztakkihuatl’a (Beyaz Hanım) âşık olan genç bir savaşçının adı olup, genç âşıklar kızın babasına evlenme izni için yalvarmışlarsa da imparator delikanlının statüsünü yeterli bulmayıp önce evlenme izni vermemiş, sonradan fikir değiştirip Popokatepetl’in düşman kabilenin topraklarını zapt edip, liderlerinin kafasını kendisine getirmesi şartını koşmuştur. Genç savaşçının yeteneğini küçümseyen veya bu zorlu görevde öleceğini düşünen imparator böylece kızın talibinden kurtularak bu imkânsız görevle evliliğe engel olabileceğini düşünmüştür. Aylar sonra Popokatepetl’den hoşlanmayan bir başka savaşçı yalan yere gencin ölüm haberini saraya getirince kız üzüntüsünden ölmüştür. İmparator kızı için cenaze töreni hazırlarken Popokatepetl söz verdiği gibi seferden zafer ve düşman liderin kafatası ile dönmüştür. Genç âşık sevdiği kızın cesedini dağlara götürmüş burada o da kederinden ölünce tanrılar âşıklara acıyıp ikisini de birer dağa çevirmiştir.
QUETZALKOATL Bkz. Quetzalkoatl
SİYUAKOTL İnsanoğlunun atası olduğuna inanılan yılan tanrıçanın adıdır.
ŞİMŞEK Bkz. Xolotl ve Tlalok
TEKKİZTEKATL Sırtında büyük beyaz bir deniz kabuğu taşır formda tasvir edilen ay tanrısının adıdır.
TEOYAOMİQUİ Savaş tanrısı Miktlantekuhtli’nin günün altıncı saatiyle ilişkilendirilen savaşçı formunun adı olup, Huahuantli (Çizgili) anlamına gelmekteydi.
TEPEYOLLOTLİ Depremlere sebep olan yeryüzü ve mağaraların tanrısının adı olup,
“dağların kalbi” olarak da bilinmekteydi. Tezkatlipoka’nın görünümlerinden birisi olan bu gece tanrının sembolü jaguardı. Tepeyollotli, günün sekizinci saatiyle ilişkilendirilmekteydi.
TETEO İNNAN Küçük anamız (Tonantzin) olarak da bilinen koruyucu bir tanrı olup adı “tanrıların anası” anlamına gelmekteydi. Teteo İnnan kadınlarca doğum ve bebek bakımının koruyucusu kabul edilirken erkeklerce kartal kadın adlı savaşçı Quauhkihuatl ile ilişkilendirilmekteydi. Bkz. Koatlikue
TEZKATLİPOKA Büyük Ayı takımyıldızı ve gece tanrısının adı olup, Toltek halkınca hilebaz karakterli yaratıcı bir tanrı olarak görülmekte özellikle büyücü ve savaşçılar tarafından tapınılmaktaydı. Karanlık ve geceyi yöneten bu tanrı rüya ve hayaletlerin kaynağı olarak görülmekteydi. Güneşin somutlaştırılmış hali olan Tezkatlipoka jaguar ile sembolize edilmekteydi. Her yıl bir mahkûm seçilerek tanrının onuruna göğsünden kalbi sökülerek kurban edilmekteydi. Mexico bölgesinde misyonerlik yapmış Fransisken rahip Bernardino de Sahagun’un Yeni İspanya ile ilgili şeyler tarihi (Historia general de las cosas de Nueva España, 1570–1582) adlı çalışmasında bu tanrının anlaşmazlık, savaş, düşmanlık, kıtlık ve salgın hastalık getirdiğini bildirmiştir. Tezkatlipoka, Moyokoyatzin (Kesin yapar), Teimatini (insan öğüten), Telpokhtli (genç), Teyokoyani (yaratıcı), Titlakauan (köleyiz), Yaotzin (baş düşman), Yoalliehekatl (gece rüzgârı) adlarıyla da bilinmekteydi.
TİTLAKAUAN Gece tanrısı Tezkatlipoka’nın bir görünümünün adıdır.
TLAHUİZKALPANTEKUHTLİ Venüs gezegeninin kişileştirilmiş formu olup, adı
‘Şafak evinin efendisi’ anlamına gelmekteydi. Tehlikeli ve kötü niyetli bir tanrı olan Tlahuizkalpantekuhtli genellikle Quetzalkoatl ile ilişkilendirilmekteydi. Fransisken misyoner Toribio de Benavente Motolinia’nı (1482-1568) hatıraları ile Cuauhtitlan yıllığında Tolteklerin hükümdarı Topiltzin Quetzalkoatl’ın ölümünden sonra Miktlan’da dört gün bekleyip sabahyıldızına dönüştüğü kayıtlıdır. Güneşler efsanesinde Tlahuizkalpantekuhtli’nin güneş tanrısı Tonatiuh’u okla vurmaya çalışmasına karşın ıskalayıp kendini vurduğu bu yüzden obsidiyen ve soğuk ile ilişkilendirilen tanrı İtztlakoliuhqui’ye dönüştüğünden bahsedilmektedir. Aztek takviminde Tlahuizkalpantekuhtl, Trecena adı verilen 13 günlük dönem ile özdeşleştirilmekte ve ateş tanrısı Xiuhtekuhtli ile eşleştirilmekteydi.
TLALOK Yağmur, bereket, yıldırım, tarım ve ateş tanrısı olup, ayrıca içme suları,
iklim olayları ve güney yönüyle ilişkilendirilmekteydi. Tlalok, Tlalokan adlı cennette suda boğulan veya yıldırım çarpması sonucu ölen insanlarla birlikte yaşamaktaydı. Yuvarlak, kocaman gözlü ve uzun azı dişleri olan bir maske takmış formda tasvir edilen tanrının figürlerine ilk olarak MS 3-8. Yüzyıllar arasında hüküm sürmüş Teotihuakán kültüründe rastlanmıştır. Toltek mirası olması muhtemel bu tanrı kuzeyli savaşçı halkların Orta Meksika’yı ele geçirmesinden önce, asırlarca bölgede çiftçilik yapan halkların ana tanrılarından biri olarak varlığını korumuşsa da, yerel kültür işgalle birlikte Huitzilopokhtli ve Tezkatlipoka kültürleri ile melezleşmiştir. Aztekler Huitzilopokhtli ile Tlalok’u da en büyük tanrılar olarak benimsemişlerdir. Su tanrıçası Khalkhiuhtlikue’in (Yeşim Etekli Kadın) kocası kabul edilen Tlalok’tan kuraklık ve açlığa sebep olduğu için çok korkulur, onuruna her yıl pek çocuk suda boğularak kurban edilirdi.
TLALOKAN Yağmur tanrısı Tlalok ile eşi Khalkhiuhtlikue’nin ikamet etiği cennetin adıdır.
TLALTEKUHTLİ Günün ikinci saatiyle ilişkilendirilen yeryüzü tanrısının adı olup ‘Toprağın Efendisi’ adıyla da bilinmekteydi.
TLAPALLAN Aztek kültürel kahramanı Quetzalkoatl’ın adlarından birisidir.
TLAZOLTEOTL Mexico’da yaşayan Nahuatl halkının inanışında ay, yeryüzü, doğum,
kehanet ve seks tanrıçası olup, adı “pislik tanrıçası” anlamına gelmekteydi. Azteklerce eski yeryüzü tanrısı Teteo İnnan ile de özdeşleştirilen Tlazolteotl, kumar, arınma ve büyü ile de ilişkilendirilmekte, elinde bir süpürge tutan, başı bağlı ve kulaklarında pamuk küpeler takan bir kadın formunda tasvir edilmektedir. Tlaelquani (Günah Yiyen), İxkuinan (Pamuk kraliçesi) ve Tlazolmiquiztli (Zevkten Ölüm) adlarıyla da anılan tanrıça aynı zamanda mısır tanrısı Kinteotl’un da anasıdır.
Tlazolteotl rahipleri özellikle cinsel suç itiraflarını dinleyip insanların günahlarından arınmasını sağlamaktaydı. Bernardino
de Sahagun’un Historia general de las cosas de Nueva España (1570–1582) adlı eserinde tanrıçanın Tiakapán, Teiku, Tlakotl ve Xokutzin adlı dört ayrı görünümü olduğunu bildirmiştir.
TLİLLAN Üç Aztek cennetinden ortadakinin olanın adıdır
TLOQUE NAHUAQUE Yaratıcı tanrı kabul edilmesine karşın hakkında pek bir şey bilinmeyen bir tanrı olup, Ometeotl adıyla da bilinmekteydi.
TONAKAKİHUATL Yaratıcı tanrı Tonakatekuhtli’nin karısı olan bir tanrıçanın adı olup, ruhları cennetten kadınların rahmine yerleştirmekte kocasına yardım etmekte bu yüzden Omekihuatl (ikiliğin hanımı) olarak bilinmekteydi.
TONAKATEKUTLİ İnsanlığa yiyecek sağlayan yaratıcı tanrı olup, adı “etimizin efendisi” anlamına gelmekte ve Om-teotl ile özdeşleştirilmektedir. Tonakakihuatl’ın kocası olan tanrı dokuzuncu yani en yüksek cennet katında karısı ve her biri bir temel yönün koruyucusu olan dört oğluyla birlikte yaşamakta, birlikte Ometekutli (ikiliğin efendisi) olarak bilinmekteydi.
TONAN Doğum tanrıçasının adı olup, her yıl kış gündönümünde onuruna düzenlenen festivalde ilk gün üzeri kartal tüyleri ve kabuklarla süslü beyaz bir elbise giymiş bir kadın süslenir ertesi gün ise erkekler kadınlara kâğıt tomarları ile vurarak ağlatana kadar döverdi.
TONANTZİN Ana tanrıçanın adı olup ‘Onurlu Annemiz’ anlamına gelmekte, Kihuakoatl ile eş tutulmaktaydı.
TONATİUH Bir savaş ve güneş tanrısının adı olup, kahramanca ölen savaşçıları ve çocuk doğururken ölen kadınları onsuz bir yaşam sunarak ödüllendirdiğine inanılmaktaydı. Aztek halkının inanışında güneş yakın uçan kartallar Tonatiuh’un yanına giden ruhlar olarak düşünülmekte, tanrıyı onurlandırmak için genellikle insanlar kalbi sökülerek kurban edilmekteydi. Piltzintekuhtli (Genç Prens) adıyla da bilinen tanrı günün dördüncü saatiyle ilişkilendirilmekteydi.
TOSİ Yeryüzü tanrıçası Tlazolteotl’un adlarından birisi olup “Büyükanamız” anlamına gelmekteydi.
TZİTZİMİTL Doğum sırasında ölüp salgın hastalık ruhu olarak geri dönen bir
tanrıçanın adı olup, kurukafa yüzlü etek giymiş korkunç bir varlık formunda tasvir edilmektedir. Bereket ve yıldızlar ile de ilişkilendirilen Tzitzimitl’e (veya çoğul Tzitzimimeh) özellikle ebeler ve doğurmak üzere olan kadınlar tapınmaktaydı. Söylenceye göre Tzitzimitl kimi zaman bir kaya üzerinde ağlarken görülmekte kadının yüzünü görmeyip niye ağladığını soran yolcular kurukafa yüzü görünce korkudan ölmekteydi. Bir söylenceye göre Tzitzimitl güneşe saldırarak güneş tutulmasına sebep olmakta, Nemontemi adı verilen 5 talihsiz günde ve 52 yılda bir gerçekleştirilen Yeni Ateş ayini sırasında insanlara saldırıp parçaladığına inanılmaktaydı.
UEUEKOYOTL Seks tanrısı olup, adı ‘yaşlı çakal’ anlamına gelmekteydi.
VİTZİLOPUKHTL Ölümünden sonra şekil değiştirebilen bir savaş tanrısına dönüşen güçlü bir büyücünün adıdır. Ejderha ile özdeşleştirilen büyücü ölümünden sonra tanrılaştırılmakla kalmamış onuruna köleler kurban edilip, ayinler düzenlenmiştir.
XELHUA Su tanrısı Tlalok’un sebep olduğu sel tufanından bir dağın zirvesine tırmanarak kurtulan bir devin adı olup, Kholula piramidini onun inşa ettiğine inanılmaktaydı.
XİLONEN Tezkatlipoka’nın karısı olan mısır tanrıçasının adı olup, mısırın püskülüne ithafen kelime anlamı ‘kıllı olan’dır. Yaz ortasında Uei Tekuilhuitl (22 Haziran) festivalinde bereketli hasat için adına insan kurban edilirdi. Kimi yazarlar Xilonen’in Koatlikue’nin görünümlerinden birisi olduğu iddia etmiştir.
XİPE TOTEK Tarım, ilkbahar ve mevsim tanrısının adı olup, Batı yönü, tabiattaki canlanma ve ölümün de sembolüdür. Yaratılış çağı veya İlk güneş döneminin efendisi olduğuna inanıla Xipe Totek onuruna düzenlenen festivalde esirler canlı canlı yakılıp etleri dini ayin sırasında yenilmektedir.
XİUHTEKUHTKİ Aztek panteonundaki en önemli tanrı olup, dört ana yönden birisini değil de merkezi temsil eden ateş tanrısının adıdır. Xiuhtekuhtli karanlıktaki ışık, ayazdaki sıcak, ölümdeki yaşamın kişileştirilmiş formu olup, topraktaki tohumların çimlenmesine sebep olmaktaydı. Altınla uğraşan zanaatkârların da koruyucu kabul edilen tanrıça alev almış bir insan derisi giymekteydi.
XOKHİPİLLİ Çiçek, mısır, aşk, güzellik, şarkı ile dans tanrısı olup, adı “çiçek prens” anlamına gelmekteydi. Ucu insan kalbine saplanmış bir asa taşırken tasvir edilen Xokhipilli, Mayahuel’in kocası ve Xokhikuetzal’in ikiz kardeşiydi. Xokhipilli, “5 çiçek” anlamına gelen Makuilxokhitl adıyla da bilinmekteydi.
XOKHİQUETZAL Yeryüzü, çiçek, aşk, bitkiler ile dans tanrıçası olup, sanatçıların,
fahişelerin, hamile kadınlar ve doğumun koruyucusudur. Adı “Dik duran çiçek” anlamına gelen tanrıçanın cinsel organından çiçekler dökülerek adet kanamasını geçirmiş, daha sonra bu özelliğini tüm kadınlara vermiştir. Xokhiquetzal kimi yazarlara göre Meksika güneş tanrısının karısı kimine göreyse çift cinsiyetli tanrı Tonakatekutli’nin dişil formudur.
XOKOTL Otomi ve Nahua halklarının inanışında ateş ve yıldız tanrısının adıdır. Onuruna her yıl Ağustos ayında kuyruklu yıldızlarda yaşadığı düşünülen ölü savaşçıların anıldığı büyük ölüm festivali düzenlenmektedir.
XOLOTL HUETZİ Dokuz katlı nehri geçip yeraltı dünyası Miktlan’a gitmeye çalışan ölülere yolculuklarında yol gösteren, köpek veya cüce formundaki akşam yıldızı tanrısının “ikiz” anlamındaki adı olup, Kuetzalkoatl’ın ikiz kardeşidir. Yeraltı dünyasına yaptığı yolculuktan ilk insanın kemikleriyle dönerken peşine takılan Ölüler dünyası tanrısından kaçarken düşünce taşıdığı kemikler kırılmış, kemiklerin üzerine bulaşan Xolotl’un kanı sayesinde kemiklerde 4 gün sonra erkek, 7 gün sonra ise kız çocuk ortaya çıkmıştır. Tanrının devedikeni sütüyle besleyerek büyüttüğü iki çocuk insanoğlunun atası kabul edilmektedir.
YAK Tanrılardan mısırı alarak insanoğluna getiren dört hayvandan birisi olan bir yaban kedisi türünün adıdır.
YAKATEKUHTLİ Gezgin tacirlerin koruyucusu kabul edilen bir tanrı olup, Yiakatekuhtli adıyla da bilinmekteydi. Bu tanrı onuruna kurban edilen kölelerin etleri düzenlenen bir festivalde yenilmekteydi. Aztek dilinde “Yolcuların efendisi” anlamına gelen Yakatekuhtli’nin sembolü kanlı bir asaydı.
YAOTZİN Tezkatlipoka’nın hastalık ve kıtlık getiren bir formunun adıdır.
YAUHKUEME Bir bereket tanrısının adıdır.
YIL BAĞLAMAK Güneş ve kehanet takvimlerinin birlikte bittiği yılsonunda Tenokhtitlán dışında ateşler yakılarak gerçekleştirilen ayinin adıdır. 52 yılda bir kuraklık sezonunun başladığı ve Pleiadların (Ülker takımyıldız kümesi) yükseldiği zamana denk gelmekte ve Güneş’e 52 yıl boyunca dolanacağı yeni bir yaşam süresi kazandırmayı amaçlamaktadır.
YILAN Quetzalkoatl (yeşil tüylü yılan) yılan formunda bir tanrıdır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016
Aztek Mitolojisi SözlüğüAztek Mitolojisi Sözlüğü A – İ Aztek Mitolojisi Sözlüğü M – Z Ayrıca Oku |